|
'Onze Vader' in de nieuwe vertaling
'Onze Vader' in de nieuwe vertaling
Onze Vader in de hemel… In de Ontmoetingskerk bidden we het 'Onze Vader' in de versie van de Nieuwe Bijbelvertaling. Ook in oude wijken gebruikten we deze vertaling van het gebed van de Heer reeds. Inmiddels bidden we al vele jaren op deze wijze. En heel langzaam... is het gaan wennen. Er is duidelijk een gezamenlijk ritme gegroeid. De tekst is bij ons gaan horen. We kozen de nieuwe tekst indertijd omdat er in het samengaan van wijkgemeenten meerdere versies van het Onze Vader door elkaar klonken: de klassiek protestantse en de zgn. oecumenische versie. En dat ging niet samen. Op advies van de Raad van Kerken hebben we toen, als één der eersten in Nederland, gekozen voor wat het Onze Vader van de toekomst zal zijn. De nieuwe vertaling van het Onze Vader kent zwakke en sterke punten. Zwakker wordt genoemd:
In de vorige editie van Kerk en Stad werd aandacht besteed aan de revisie van de Nieuwe Bijbel Vertaling (NBV), welke op dit moment volop in de maak is, en die in 2020 zal verschijnen. De revisie zal beperkt blijven, zo luidt de belofte. Maar op één punt gaat de revisie juist voor de Ontmoetingskerk toch echt grote gevolgen hebben. Ook voor de tekst van het ‘Onze Vader’ ligt namelijk een aantal wijzigingsvoorstellen voor. Nu zijn wij anno 2018 bepaald niet meer de énige gemeente in Nederland waarin het Onze Vader volgens de Nieuwe Bijbel Vertaling wordt gebeden. Maar we waren indertijd wel één van de eerste gemeentes die deze overstap hebben gemaakt (dat had bij ons te maken met het samengaan van de verschillende Enschedese wijken, waar verschillende versies van het Onze Vader werden gebeden. De toen juist verschenen NBV bood een toekomstgerichte uitweg uit het dilemma waar wij intern voor stonden). We zijn dus erkend ‘ervaren gebruikers’. “Hoe wij in Enschede als ‘ervaren gebruikers’ van het NBV-Onze-Vader zouden reageren op de voorgestelde wijzigingen”, zo vroegen de vertalers onlangs. Een spannende vraag. De nieuwe tekst Het nieuwe ‘Onze Vader’ gaat mogelijk (!) als volgt klinken: Onze Vader in de hemel, laat uw naam geheiligd worden, laat uw koninkrijk komen, laat uw wil gedaan worden, op aarde zoals in de hemel. Geef ons vandaag het brood dat wij nodig hebben. Vergeef ons onze schulden, zoals ook wij vergeven wie ons iets schuldig is. En breng ons niet in beproeving, maar red ons van het Kwaad. [Want aan u behoort het koningschap, de macht en de majesteit tot in eeuwigheid. Amen] Zoek nu de zeven verschillen. En doe dat als het even kan zonder stiekem uw (NBV) Bijbel erbij te pakken. Lukt dat? Vast niet, want het zijn er maar (?) vijf. We stippen ze alle vijf even aan. Met een korte toelichting van het waarom van de wijziging. En stellen ons vervolgens de vraag wat het ons, ‘als ervaren gebruikers’, doet. Drie maal ‘laat’ Bij de drie werkwoorden aan het begin - ‘geheiligd worden’, ‘komen’ en ‘gedaan worden’ – wordt in het Grieks drie maal een gebiedende wijs gebruikt. Omdat we in het hedendaagse Nederlands meer van variatie houden kozen de vertalers er in 2004 voor om die gebiedende wijs tweemaal met ‘laat…’ te vertalen, en vervolgens de tweede en de derde bede met elkaar te verbinden d.m.v. het woordje ‘en’, waardoor de derde keer ‘laat…’ overbodig werd. Dit was geen gelukkige keuze. Taalkundig niet, omdat door het woordje ‘en’ een bijzonder verband wordt gesuggereerd tussen de tweede en de derde bede. Dat ging ten koste van de gelijkwaardigheid van de drie beden. Tevens kon zelfs de indruk ontstaan dat het navolgende ‘op aarde zoals in de hemel’ zou slaan op zowel de derde als op de tweede bede – wat echt niet de bedoeling is. Bovendien werd door deze variatie wel heel erg afstand genomen van de originele vorm. Wij als ‘ervaren gebruikers’ zullen met name dat laatste herkennen. Het ‘Onze Vader’, in zijn originele vorm, is bedoeld om uit het hoofd te bidden. Maar precies de variatie van versie 2004 maakte dat uit-het-hoofd bepaald niet makkelijker. Je moest altijd extra opletten: zijn we al bij de derde bede…, en moet ik dus ‘en’ zeggen in plaats van ‘laat…’? De éénvoud van het driemaal ‘laat…’ maakt dat we minder hoeven nadenken tijdens het bidden. Een goede zaak. Ik vermoed derhalve dat dit een wijziging (eigenlijk dus twee wijzigingen: het ‘laat’ komt erbij, en het ‘en’ verdwijnt) is waar wij als ‘ervaren gebruikers’ blij mee zullen zijn. Zelfs al heb je veel moeite moeten doen om de nieuwe tekst uit je hoofd te leren, dan nog zal deze wijziging vast snel verwerkt kunnen worden. Vergeven ‘hebben’ we niet meer… Taalkundig klopte het wel: ‘… zoals wij vergeven hebben wie ons iets schuldig was’. Zo staat het er in het Grieks. Dat wil zeggen… naar de stand van het moderne bijbelonderzoek. De oude Statenvertalers werkten nog met een andere brontekst. Daar stond ook in het Grieks simpel: ‘zoals wij vergeven’ (zonder ‘hebben’ – een gewone tegenwoordige tijd dus). En in 1951 namen de vertalers in hun toenmalige ‘Nieuwe Vertaling’ de tekst van het Onze Vader integraal uit de Statenvertaling over – en dus bleef het ‘vergeven’. Maar de Griekse versie waarop die tegenwoordige tijd was gebaseerd was hoogstwaarschijnlijk corrupt. Zeer hoogstwaarschijnlijk heeft Matteüs zelf een soort verleden tijd gebruikt. En daarom kozen de vertalers van 2004 voor ‘vergeven hebben’. Doch… de hier gebruikte Griekse werkwoordsvorm hoeft niet per sé op een verleden tijd te duiden. De werkwoordsvorm wordt ook gebruikt om een terugkerend gedrag aan te duiden: ‘zoals wij gewoon zijn om te doen’. Ofwel de zin betekent eigenlijk: ‘… zoals ook wij gewoon zijn om te vergeven wie ons iets schuldig is’. Maar dan, aldus de vertalers, kan je net zo goed vertalen met ‘zoals wij vergeven…’. Klein voordeel voor de ‘ervaren gebruikers’: de zin loopt nu wat soepeler. Dat ‘hebben’ was een kleine hobbel in de cadans (bovendien twijfelde ik zelf soms of het ‘hebben’ nu vóór of ná het ‘vergeven’ kwam). Maar vooral om een andere reden zal menig ‘ervaren gebruiker’ vast een beetje blij zijn met deze wijziging. De formulering ‘vergeven hebben’ was best confronterend: héb ik écht vergeven? Toch, zo zullen de vertalers reageren op onze al te snelle blijdschap, is de tegenwoordige tijd (zoals wij vergeven) letterlijk genomen niet minder confronterend. Alleen al door het woordje ‘zoals’ gaat inhoudelijk gezien ons vergeven vooraf aan het gebed om vergeven te worden… En blijft dus de vraag: Héb ik écht vergeven? Sterker nog: is het mijn gewoonte om te vergeven…??? O ja, we zien nog een klein verschil – het vierde – in deze bede: ‘was’ wordt ‘is’. Maar dat heeft alles te maken met voornoemde wijziging aan het begin van de bede. (Al zullen we vast nog wel eens ‘wie ons iets schuldig was’ zeggen). Het Kwaad Sinds 2004 baden we ‘red ons uit de greep van het kwaad’. Een hele mond vol. Maar de bedoeling was wel duidelijk. Het ‘uit de greep van’ geeft duidelijk aan dat ‘het kwaad’ meer is dan de verzameling van slechte dingen: het kwaad is een (manipulatieve) macht die ons beheerst. Kortom, veel woorden, maar wél een rake vertaling. Toch kwam juist op de veelheid van woorden veel kritiek. Wordt het ‘Onze Vader’ zo niet haast een betoog? Terwijl de tekst toch vooral poëtisch wil zijn? De oplossing hebben de vertalers gevonden door voortaan het kwaad – net als overigens in Mat. 5,37, 13,19 en 13,38 – met een hoofdletter te schrijven: het Kwaad. Die hoofdletter maakt duidelijk dat je het kwaad hier mag zien als een macht of zelfs als een persoon. De ‘ervaren gebruikers’ zullen aan deze wijziging vast een beetje moeten wennen. We waren juist aan de veelheid van woorden gewend geraakt. En moeten nu weer kort. Vooral echter stelt de revisie de hard-op-bidder voor een groot praktisch probleem met nog grotere inhoudelijke gevolgen: Hoe spreek je een hoofdletter uit…??? Wie die vraag tot zich door laat dringen beseft dat de argumentatie van de nieuwe vertalers alleen steek houdt voor een papieren versie van het gebed. In de gesproken versie blijft van de argumenten voor de wijziging weinig over. En wat is nu eigenlijk de bedoeling van dit gebed: dat je het leest op papier… of dat je het, uitgesproken, bidt? Het aardige is dat we precies op dit punt mee mogen praten. De online toelichting op de Onze-Vader-Revisie eindigt met een ‘poll’ (een enquêtevraag). We mogen kiezen tussen drie opties (helaas zónder onze keuze te beargumenteren). Bovenstaand dilemma overwegend… wat kiest u? ds Jaco Zuurmond | ||
| terug | ||
Coventrygebed weer in De Wonne
27-12-2024
om
13:15 uur
meer details
.gif)
